Risicofactoren

Het percentage ouderen (65+) dat rookt is 14%. Dat is veel minder dan de 30-35% bij 25- tot 54-jarigen. Dit komt doordat een deel van de rokers op latere leeftijd stopt, maar ook doordat in de oudere leeftijdsgroep veel rokers al zijn overleden. Want verreweg het grootste deel van de mensen die voor hun pensioen overlijden, zijn rokers. Deze groep overlijdt vooral aan longkanker en aan hart- en vaatziekten.
Roken blijkt verreweg de belangrijkste risicofactor voor het krijgen van hart- en vaatziekten. Al is dat niet zo snel af te leiden uit de literatuur, want andere medicamenteus te beïnvloeden factoren krijgen veel meer aandacht en worden veel eerder als indicator voor goede zorg gebruikt: hypertensie, HbA1c en lipiden. Bij zorgvuldige bestudering en berekening van de SCORE-risicofunctiekaart voor patiënten zonder hart- en vaatziekten en diabetes mellitus type 22 komt naar voren dat:

• een vrouw (65 jaar) zonder hypertensie en dislipidemie een kans op sterfte heeft van 3%, die door roken stijgt naar 5%;
• een vrouw (65 jaar) met systolische tensie van 160 en dislipidemie een sterfterisico heeft van 10%, dat door roken bijna verdubbelt tot 19%;
• bij een man (65 jaar) zonder hypertensie en dislipidemie het sterfterisico door roken van 5 naar 9% stijgt;
• bij een man (65 jaar) met systolische tensie van 160 en dislipidemie door roken het risico op overlijden van 16 naar 19% stijgt.

Voor jongere mensen is het uitgangsrisico weliswaar lager, maar ook dan verdubbelt het sterfterisico. Bijvoorbeeld: bij een 50-jarige man met een tensie van 160 en dislipidemie stijgt het sterfterisico van 3 naar 6%. Concluderend is het roken verantwoordelijk voor 40 tot 50% van het totale risico om aan hart- en vaatziekten te overlijden.

Spectaculaire daling

In 6 landen zijn in totaal 12 onderzoeken gedaan bij 5.878 patiënten met een hartinfarct. Bij het naast elkaar leggen van deze onderzoeken bleek bij een vervolgonderzoek dat het aantal sterfgevallen bij degenen die stopten met de helft was gedaald vergeleken met de mensen die bleven doorroken.3 Mensen motiveren om te stoppen met roken is dus een uitstekende maatregel om sterfte te voorkomen. Uiteraard wordt daarmee ook de kans op overlijden aan longkanker verminderd en zal de longfunctie bij COPD minder snel afnemen. Bovendien geeft stoppen met roken binnen enige jaren al een aanzienlijke daling van het aantal hartinfarcten en beroerten.
In een Amerikaanse studie werd berekend hoe snel na stoppen met roken het percentage daalde van mensen dat in het ziekenhuis werd opgenomen met hartinfarcten en beroertes.4 In tegenstelling tot de langzame afname van het risico op longkanker en COPD na het stoppen, bleek het aantal opnamen wegens hart- en vaatziekten binnen 2 jaar na het stoppen met 50% te zijn gedaald. Deze uitkomst betekent dus dat een ‘gezonde’ volwassen roker, als hij nu stopt met roken, zijn verhoogde kans op een infarct al binnen 2 jaar tot de helft verkleint. Ook bleek dat in gebieden waar roken in openbare gelegenheden werd verboden, het aantal mensen dat opgenomen werd met een hartinfarct, fors te dalen. Na het rookverbod in Helena (Montana) was de daling binnen 6 maanden 40%5 en in Pueblo (Colorado) was dat percentage 27.6 Dit effect zou worden veroorzaakt door daling van het aantal gerookte sigaretten door rokers en doordat niet-rokers minder aan rook werden blootgesteld.

Van sigaret naar hartinfarct

De wijze waarop het roken van sigaretten hart- en vaatziekten veroorzaakt (de pathofysiologie) is tweeledig:

• een snelle reactie van het lichaam op nicotine;
• een langzaam werkende beïnvloeding die zich in de loop van vele jaren uit in arteriosclerose.

Nicotine veroorzaakt vrij snel een stijging van de bloeddruk, een versnelde hartslag en samentrekken van de bloedvaten met een verminderde circulatie in coronaire en perifere vaten in de benen. Ook heeft roken een snelle invloed op sommige stollingsfactoren, waardoor zich sneller trombose kan ontwikkelen. Binnen 2 maanden na het stoppen met roken is het tromboserisico echter alweer normaal.7 Stoppen met roken heeft dus een direct gunstig effect met snel optredende veranderingen en dat verklaart de eerder beschreven forse daling van het risico, soms zelfs al binnen een jaar. Het effect op de arteriosclerose, die vooral op oudere leeftijd optreedt, is minder groot. Daarom is het effect bij een 45-jarige roker sterker dan bij een 70-jarige man die altijd heeft gerookt. Dat wil niet zeggen dat u het advies om te stoppen met roken bij een 70-jarige moet nalaten. Ook dan is er een daling van het aantal verwachte hartinfarcten, maar het is minder sterk.
Stoppen met roken laat zowel op individueel niveau als in de openbare ruimte een snelle daling zien van het aantal hart- en vaatziekten en van het voortijdig overlijden daaraan. Dit geldt nog sterker bij de populatie die u als praktijkondersteuner dagelijks begeleidt (met diabetes en astma of COPD), omdat bij die groep het risico op morbiditeit en mortaliteit nog veel hoger is en dus het effect van stoppen veel groter. Informatie in een artikel als dit is bedoeld als extra stimulans voor praktijkondersteuners om met nog meer energie het stoppen met roken te begeleiden. Hopelijk motiveert het ook rokers om hun sigaretje nu definitief in de prullenbak te gooien.